Interview Victor Pereira: Portugese emigratie van 1954 tot 1974.

We hebben allemaal wel iemand in onze kring die uit Portugal komt of van Portugese afkomst is. Maar kent u echt de geschiedenis van de Portugese immigranten? Ik had ook veel vragen. Geboren uit Portugese ouders, is deze vraag bijzonder relevant voor mij omdat zij een deel van mijn geschiedenis vertegenwoordigt.

Als onderdeel van zijn boek, De Salazar-dictatuur en emigratie - De Portugese staat en zijn migranten in Frankrijk (1957-1974)Victor Pereira, historicus en academicus, was zo vriendelijk om mijn vragen te beantwoorden. 

Waarom zijn duizenden Portugezen hun land ontvlucht?

Sinds 1933 wordt Portugal geregeerd door Antonio Salazar via deEstado Novo. De Portugese leider, een vurig verdediger van het mercantilisme, oefende zijn macht met ijzeren hand uit. Vanaf de jaren 1950 vluchtten duizenden Portugezen naar Frankrijk in de hoop op een betere toekomst. De meesten van hen behoorden tot de arbeidersklasse en waren veroordeeld door het sociale determinisme dat door de dictatuur werd opgelegd. Frankrijk bleef de ideale bestemming om te ontsnappen aan de armoede die door het regime van Salazar werd geprezen.  

Er zijn verschillende redenen voor deze emigratie - voor Victor Pereira "het feit dat er zoveel Portugezen naar Frankrijk vertrekken, en bovendien clandestien, door Spanje te doorkruisen, de Pyreneeën over te steken, te voet met smokkelaars; het was omdat men in Portugal niet altijd genoeg te eten had en slecht leefde. Zij wilden naar Frankrijk om een beter leven te hebben voor zichzelf en hun kinderen. Toch was emigratie voor sommigen van hen de enige manier om de militaire dienst en de koloniale oorlog, die in 1961 begon, te ontlopen. Deze oorlog, die verplicht was voor jonge mannen en die de regering wilde voeren om het koloniale rijk te behouden, werd door de Portugese bevolking ondergaan. 

Tenslotte rijst de vraag naar de politieke motieven voor emigratie. "In feite is het een vraag die moeilijker te beslissen is dan dat. Vaak worden economische immigratie en politieke immigratie tegenover elkaar gesteld. Mensen die vertrekken om te overleven, om in hun levensonderhoud te voorzien, en mensen die vertrekken omdat zij met vervolging worden bedreigd of omdat zij hun politieke activiteiten willen voortzetten. En de grenzen tussen die twee zijn veel moeilijker te trekken," legt Victor Pereira uit. Salazar was namelijk bang dat de Portugezen in Frankrijk gepolitiseerd zouden worden door de communistische partij en de vakbonden. Anderzijds waren de immigranten niet erg actief in Frankrijk uit vrees voor represailles tegen hen en hun familie in het thuisland. Er kan echter worden gesteld dat een minderheid van de Portugese mannen en vrouwen het totaal oneens is met het regime zonder tot een politieke beweging te behoren.  

Europa's oudste rechtse dictatuur

Antonio de Oliveira Salazar, voormalig hoogleraar politieke economie aan de Universiteit van Coimbra, ging in 1910 de politiek in. Hij was een fervent voorstander van streng conservatisme en sociaal determinisme en legde Portugal na zijn machtsovername in 1932 een autoritair regime op. Het Portugal van Salazar, dat moderniteit, anti-Amerikanisme en nationale terugtrekking afwees, bood zijn volk een precair leven. Een harde werker en een leider die de macht concentreerde, verliet hij bijna nooit zijn land waaraan hij volledig was toegewijd. Victor Pereira bevestigt dat "voor Antonio Salazar het doel is de maatschappij in stand te houden en zo weinig mogelijk te veranderen. Vandaar deze verdediging van de landbouw tegen moderniteit en industrialisatie. Coca-Cola is bijvoorbeeld niet toegestaan in Portugal. De metaforen die vaak worden gebruikt om over Salazar te spreken gaan over het stilzetten van de klok, of het stilzetten van de tijd om religieuze waarden te behouden. Sociale rechtvaardigheid, zoals wij die vandaag de dag begrijpen, was geen zorg voor de dictator. Voor hem is er in de maatschappij een hiërarchie. En hiërarchieën moeten worden gerespecteerd. Dus als je in een arm gezin geboren wordt, moet je dat accepteren. Er was een uitdrukking onder de Salazaristen: een plaats voor iedereen en iedereen heeft zijn plaats. Bovendien werd de repressie ingesteld door de PIDE (ex-PVDE), de staatspolitie die degenen die zich tegen het regime verzetten, onderdrukte. 

Aangezien stakingen en demonstraties verboden zijn en de vakbonden door het regime worden gecontroleerd, is de enige manier om aan deze sociale onrechtvaardigheid te ontsnappen, vertrekken. De overgrote meerderheid van de Portugese emigranten waren boeren of landarbeiders die smokkelaars betaalden om naar Frankrijk te gaan. Salazar gebruikte propaganda om zijn bevolking ervan te weerhouden te vertrekken en nam in 1961 zelfs een decreet aan dat illegale emigratie tot een misdaad maakte. In datzelfde jaar begonnen de koloniale oorlogen en wilde men voorkomen dat jonge mannen hun militaire dienstplicht zouden ontvluchten. 

De Portugese diaspora in Frankrijk 

Ondanks de ontberingen en de clandestiniteit, spreken de Portugezen weinig over hun geschiedenis. Ze zijn vaak discreet en staan bekend als hardwerkend. Slechts weinigen begrijpen het bestaan van de Portugese gemeenschap in Frankrijk of weten hoe zij is ontstaan. 

Dankzij archieven en getuigenissen weten wij nu dat veel van de eerste Portugese mannen en vrouwen via smokkelaars in Frankrijk aankwamen en zich verzamelden in sloppenwijken aan de rand van de grote steden, hoofdzakelijk in de Parijse regio, maar ook in de Auvergne en in het noorden van Frankrijk. Pereira: "Degenen die vóór 1964 kwamen, moesten de smokkelaars extreem hoge prijzen betalen. Ze moesten ondergedoken uit Portugal vertrekken. Ze moesten de Pyreneeën oversteken, Spanje, in vrachtwagens. En op de terugweg uit de Pyreneeën moesten ze te voet de Pyreneeënpassen oversteken. En toen zij daar eenmaal doorheen waren, woonden velen van hen in sloppenwijken of in flatgebouwen met tientallen mensen. En in het begin, toen zij hun situatie moesten regulariseren, papieren moesten hebben, waren zij verplicht werk te aanvaarden en veel te werken. Ze werkten 10, 11 uur per dag. Ze werkten in het weekend. Om hun schulden af te betalen en om te proberen geld te besparen. Dus voor de eerste generatie en de eersten die kwamen, vooral die uit de jaren zestig, waren de omstandigheden van reizen en leven in Frankrijk bijzonder moeilijk. Naar schatting zijn tussen 1957 en 1974 ongeveer 900.000 Portugezen geëmigreerd. 

Volgens verschillende bronnen vertegenwoordigt de Portugese diaspora (Portugese burgers, genaturaliseerde burgers en nakomelingen) vandaag de dag enkele honderdduizenden mensen in de wereld, waarvan iets meer dan een miljoen in Frankrijk. 

Meer te weten komen: De Salazar-dictatuur en emigratie - De Portugese staat en zijn migranten in Frankrijk 1957-1974 van Victor PereiraSciencePo- Les Presses 

geschreven door : Monica Leite